ابتدای این زیارت، از زیارت جابر و اهل‌بیت شروع‌شده که آن‌ها زیارت اربعین رفتند. ما هم همگی به دنبال آن‌ها هستیم. کسانی در راه زیارت امام حسین علیه‌السلام، دستشان را بریدند ولی باز رفتند. البته در آن موقع، جمعیت به این صورت نبوده است. حتی در ده سال پیش هم جمعیت به این معنا نبوده است.

ابتدای این زیارت، از زیارت جابر و اهل‌بیت شروع‌شده که آن‌ها زیارت اربعین رفتند. ما هم همگی به دنبال آن‌ها هستیم. کسانی در راه زیارت امام حسین علیه‌السلام، دستشان را بریدند ولی باز رفتند. البته در آن موقع، جمعیت به این صورت نبوده است. حتی در ده سال پیش هم جمعیت به این معنا نبوده است. سرویس معرفت/ حضرت آیت الله محمدعلی گرامی قمی، از مراجع عظام تقلید ساکن قم و استاد قدیمی خارج فقه و اصول این حوزه علمیه است. با وی در رابطه با زیارت روز اربعین و راه پیمایی آن گفتگو کردیم؛ اینکه آیا این راه‌پیمایی از پیشینه تاریخی خاصی نیز برخوردار است و آیا برای سایر ائمه نیز می‌توان این راه‌پیمایی را انجام داد یا نه؟ آیت‌الله اما با سعه صدر و نگاه دقیق فقهی، به پرسشهای «رضوی» پاسخ داد. در رابطه با ایام اربعین بعضی‌ها شبهاتی مطرح می‌کنند و می‌گویند این همه برای این مناسبت، هزینه می‌شود، درحالی‌که بهتر است صرف هزینه‌های خیریه دیگر بشود. نظر حضرت‌عالی دراین‌باره چیست؟ خیلی افراد راجع به اصل مکه رفتن هم شبهه می‌کنند. می‌گویند چرا پول می‌دهید تا عرب‌ها بخورند؛ اما وقتی به آثار حج که در آیات و روایات ما بیان شده دقت می‌کنیم، معلوم می‌شود این خرج‌ها در مقابل آثار دنیویه و اخرویه‌ی آن عمل چیزی نیست. این جمعیت و اجتماعی که در راهپیمایی اربعین درست می‌شود در دنیا مانند ندارد، در مسیحیت یک روز، پاپ، پنج دقیقه می‌آید و مقابل مردم می‌ایستد. مردم او را نگاه می‌کنند و سپس می‌روند؛ یعنی اجتماع جمعیت مسیحی، بیش از پنج دقیقه طول نمی‌کشد. یک اجتماع عظیم برای مسلمین، در حج است، اما بعد از حج در دو جای دیگر، اجتماع عظیم مسلمین و مؤمنین وجود دارد: یکی اربعین حسینی است، یکی هم در مشهد در ایام زیارت آقا امام رضا علیه‌السلام. البته اجتماع زائرین در مشهد دائمی است، اما اجتماع زائرین اما حسین علیه‌السلام در خصوص اربعین است. مکه هم در ایام حج، محل اجتماع مسلمین است. این اجتماع به این عظمت پشتوانه قدرت سیاسی، نظامی و فرهنگی اسلام است و لذا آثار بسیار زیادی دارد که این هزینه در مقابل این آثار بسیار ناچیز و اندک است. ما هم اگر می‌توانستیم در راهپیمایی اربعین شرکت می‌کردیم. نظر حضرت‌عالی در رابطه با تاریخچه اربعین چیست؟ ابتدای این زیارت، از زیارت جابر و اهل‌بیت شروع‌شده که آن‌ها زیارت اربعین رفتند. ما هم همگی به دنبال آن‌ها هستیم. کسانی در راه زیارت امام حسین علیه‌السلام، دستشان را بریدند ولی باز رفتند. البته در آن موقع، جمعیت به این صورت نبوده است. حتی در ده سال پیش هم جمعیت به این معنا نبوده است. یک دفعه گل می‌کنند. دعا کنید که ان‌شاءالله این راهپیمایی منشأ ظهور آقا امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف باشد. از فرصت تبلیغی که در این راهپیمایی‌ وجود دارد چگونه می‌توان استفاده کرد؟ باید افرادی به‌صورت فردی تشخیص بدهند. مثلاً شخصی که در وسط جمعیت مشغول راهپیمایی است، اهل کدام کشور است، بروند با او صحبت بکنند، خیلی اثر دارد افرادی با خود من صحبت کردند و از خدماتی که آنجا در راه انجام می‌شود برای من بیان کرده‌اند. به هر حال این اجتماعات را نباید سبک و کوچک شمرد. چون اجتماعات این چنینی خیلی آثار و برکات دارد. غیر از آثار معنوی‌ که در این عمل وجود دارد، جایگاه خود اهل‌بیت بالاتر از این حرف‌هاست. اصل خلقت عالم به وسیله اهل‌بیت است. اصل تکامل و صعود الی السماء به وسیله اهل‌بیت است. قضای حوائج به وسیله اهل‌بیت است. عقل، به عقل صعودی و عقل نزولی تقسیم می‌شود. در عقل صعودی، منشأ تمام برکات، اهل‌بیت عصمت و طهارت هستند. هرگونه ارتباطی با اهل‌بیت بسیار مطلوب است. یکی از راه‌های ارتباط هم خواندن دعای توسل است. در رابطه با حدیث منقول از امام حسن عسکری علیه السلام که در آن، یکی از علائم مؤمن، زیارت الاربعین مطرح‌شده است؛ آیا مراد همین زیارت الاربعین است یا چیز دیگری مراد است؟ همین زیارت اربعین مراد است؛ زیارت قوم و خویشانمان را که نمی‌گویند. زیارت اربعین از علائم مؤمن هست. البته در آن روایت، برای مؤمن، پنج علامت بیان شده است: یک از آن‌ها تختم بالیمین است؛ یعنی انگشتری را به دست راست کردن که این علامت بقای اعتقاد ما بر ولایت حضرت امیر است. مقابل کار ابوموسی و عمروعاص که در جریان حکمیت اتفاق افتاد. علامت دیگر، جهر و بلند گفتن بسم‌الله الرحمن الرحیم است. آن‌ها بسم‌الله را حذف کردند، روایات ما تأکید دارد هم بخوانید هم بلند بخوانید. علامت دیگر، تعفیر بالجبین، است؛ یعنی سر بر خاک نهادن که در نماز مقوم نماز است. راجع به تعفیر انف (قرار دادن بینی بر خاک) طبق روایت عمار، آن هم ایجاب شده؛ ولی کسی از فقها، فتوا به وجوبش نداده است. علامت دیگر مؤمن، پنجاه‌ویک رکعت، نماز است که خیلی مهم است. درگذشته، بزرگان بر این عمل مداومت داشتند و بعضی‌ها وصیت کردند که وقتی از دنیا می‌روند هرکدام زودتر از دنیا رفتند، دیگری همه پنجاه‌ویک رکعت را برایشان بخواند. صفوان بن یحیی بود، ابن ابی عمیر بود، یکی دیگر الآن در ذهنم نیست. این ۳ نفر قرار گذاشتند که هرکدام زودتر رفتند، دیگری، همین پنجاه‌ویک رکعت را ادامه بدهند و برایشان هدیه کنند. مثل اینکه بعضی از مراجع وصیت کردند که بعد از مردنشان کل نمازهایشان را از اوّل تکلیف اعاده کنند. چنانچه بعضی بزرگان خودشان کل نمازهایشان را اعاده کردند. مثل سید مرتضی، مرحوم مقدس اردبیلی، مرحوم سید احمد خوانساری. شنیدم که ایشان، کل نمازهایشان، همان‌طور که نمازهای یومیه خودشان را می‌خواندند، نماز از اول تکلیف را هم اعاده می‌کردند. وجه اعاده‌ی نماز چه بوده است؟ برای اینکه اگر نقصی دارد خداوند ان‌شاءالله ببخشد. در رابطه با بحث پیاده‌روی نسبت به سایر ائمه هم دلیلی وجود دارد؟ مثلاً پیاده‌روی به‌قصد زیارت امام رضا، امام کاظم علیه‌السلام و سائر ائمه و حتی امامزاده‌ها، امری مطلوب است؟ امام حسین علیه‌السلام یک قضیه‌ای دارد که هیچ‌کسی ندارد. لا یوم کیومک یا اباعبدالله. این‌که بعضی می‌روند خاک شهدا را به‌جای تربت امام حسین علیه‌السلام به عنوان تبرک برمی‌دارند کار زشتی است. تربت فقط، تربت ابی‌عبدالله و نه هیچ شهیدی، نه هیچ امامی، نه هیچ پیغمبری، فقط تربت آقا ابی‌عبدالله. دعای تحت قبة، شفاء فی تربت، تماماً مخصوص امام حسین علیه‌السلام است. البته پیاده روی برای سائر ائمه هم اشکالی ندارد کما اینکه برای پیاده روی با پای‌برهنه در مکه روایت داریم کما اینکه، امام حسن مجتبی علیه‌السلام یا امام سجاد علیه‌السلام، مکرراً، پیاده به مکه رفته است؛ ولی هیچ‌چیزی به امام حسین علیه‌السلام نمی‌رسد و هیچ‌کدام آن‌ها موقعیت قضیه امام حسین علیه‌السلام را ندارند. بعضی از علما مثلاً مرحوم شیخ فضِّل، شیخ جلال که معاصر مرحوم صاحب جواهر و تقریباً معاصر با شیخ انصاری بود، عقیده‌اش این است که حتی در خوف قتل، زیارت امام حسین علیه‌السلام، واجب است. زیارت الاربعین که حضرت امام حسن عسگری فرمودند زیارت از راه دور را هم شامل می‌شود؟ یا حتماً باید زیارت از نزدیک باشد؟ زیارت از نزدیک است. به زیارت از راه دور، زیارت اربعین گفته نمی‌شود. در مفاتیح نسبت به حضرت رسول، زیارت از مسافت بعید، واردشده است؟ اگر منظور از زیارت الاربعین زیارت از دور باشد که همیشه ممکن است ولی آن‌که مهم است زیارت از نزدیک است. البته زیارت، درجات دارد، مراتب مختلف دارد. از دور هم وقتی حداقل ساختمان حرم را ببیند، ضریح را ببیند، گنبد را ببیند سلام بدهد درجه‌ای دارد. خیلی از این‌ها که پیاده می‌روند ممکن است در خود روز اربعین موفق نشوند آنجا بروند ولی به اعتبار اینکه در ایام اربعین می‌روند، شاید تا حدودی مشمول الطاف هستند. نسبت به پیاده‌روی برای سایر ائمه، دلیلی بر استحباب داریم؟ نخیر. فقط در پیاده روی در مکه، دلیل داریم. اما اگر کسی برای زیارت امام رضا علیه‌السلام با پای پیاده به مشهد برود؛ همان‌طور که بعضی‌ها رفتند، مرحوم شیخ بهایی پیاده رفت، البته اینکه شاه‌عباس هم با او بوده یا نه نمی‌دانم، ولی شیخ بها پیاده رفته، بعضی از علمای دیگر هم شاید رفتند، به هر حال احترام است، همان احترامی که برای مکه هست، برای امام حسین هست، البته درجاتش فرق می‌کند. خلاصه در اینکه، پیاده روی برای زیارت سائر ائمه، احترام است، می‌توان گفت از باب احترام، این عمل مستحب است؛ همان‌طور که اگر کسی از راه دور سلام کند و در مقابل یک مقامی، خودش را به زمین بزند، احترام کرده است.

سرویس معرفت/ حضرت آیت الله محمدعلی گرامی قمی، از مراجع عظام تقلید ساکن قم و استاد قدیمی خارج فقه و اصول این حوزه علمیه است. با وی در رابطه با زیارت روز اربعین و راه پیمایی آن گفتگو کردیم؛ اینکه آیا این راه‌پیمایی از پیشینه تاریخی خاصی نیز برخوردار است و آیا برای سایر ائمه نیز می‌توان این راه‌پیمایی را انجام داد یا نه؟ آیت‌الله اما با سعه صدر و نگاه دقیق فقهی، به پرسشهای «رضوی» پاسخ داد.

در رابطه با ایام اربعین بعضی‌ها شبهاتی مطرح می‌کنند و می‌گویند این همه برای این مناسبت، هزینه می‌شود، درحالی‌که بهتر است صرف هزینه‌های خیریه دیگر بشود. نظر حضرت‌عالی دراین‌باره چیست؟
خیلی افراد راجع به اصل مکه رفتن هم شبهه می‌کنند. می‌گویند چرا پول می‌دهید تا عرب‌ها بخورند؛ اما وقتی به آثار حج که در آیات و روایات ما بیان شده دقت می‌کنیم، معلوم می‌شود این خرج‌ها در مقابل آثار دنیویه و اخرویه‌ی آن عمل چیزی نیست.
این جمعیت و اجتماعی که در راهپیمایی اربعین درست می‌شود در دنیا مانند ندارد، در مسیحیت یک روز، پاپ، پنج دقیقه می‌آید و مقابل مردم می‌ایستد. مردم او را نگاه می‌کنند و سپس می‌روند؛ یعنی اجتماع جمعیت مسیحی، بیش از پنج دقیقه طول نمی‌کشد.
یک اجتماع عظیم برای مسلمین، در حج است، اما بعد از حج در دو جای دیگر، اجتماع عظیم مسلمین و مؤمنین وجود دارد: یکی اربعین حسینی است، یکی هم در مشهد در ایام زیارت آقا امام رضا علیه‌السلام. البته اجتماع زائرین در مشهد دائمی است، اما اجتماع زائرین اما حسین علیه‌السلام در خصوص اربعین است. مکه هم در ایام حج، محل اجتماع مسلمین است.
این اجتماع به این عظمت پشتوانه قدرت سیاسی، نظامی و فرهنگی اسلام است و لذا آثار بسیار زیادی دارد که این هزینه در مقابل این آثار بسیار ناچیز و اندک است. ما هم اگر می‌توانستیم در راهپیمایی اربعین شرکت می‌کردیم.
نظر حضرت‌عالی در رابطه با تاریخچه اربعین چیست؟
ابتدای این زیارت، از زیارت جابر و اهل‌بیت شروع‌شده که آن‌ها زیارت اربعین رفتند. ما هم همگی به دنبال آن‌ها هستیم. کسانی در راه زیارت امام حسین علیه‌السلام، دستشان را بریدند ولی باز رفتند. البته در آن موقع، جمعیت به این صورت نبوده است. حتی در ده سال پیش هم جمعیت به این معنا نبوده است. یک دفعه گل می‌کنند. دعا کنید که ان‌شاءالله این راهپیمایی منشأ ظهور آقا امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف باشد.
از فرصت تبلیغی که در این راهپیمایی‌ وجود دارد چگونه می‌توان استفاده کرد؟
باید افرادی به‌صورت فردی تشخیص بدهند. مثلاً شخصی که در وسط جمعیت مشغول راهپیمایی است، اهل کدام کشور است، بروند با او صحبت بکنند، خیلی اثر دارد افرادی با خود من صحبت کردند و از خدماتی که آنجا در راه انجام می‌شود برای من بیان کرده‌اند. به هر حال این اجتماعات را نباید سبک و کوچک شمرد. چون اجتماعات این چنینی خیلی آثار و برکات دارد. غیر از آثار معنوی‌ که در این عمل وجود دارد، جایگاه خود اهل‌بیت بالاتر از این حرف‌هاست. اصل خلقت عالم به وسیله اهل‌بیت است. اصل تکامل و صعود الی السماء به وسیله اهل‌بیت است. قضای حوائج به وسیله اهل‌بیت است. عقل، به عقل صعودی و عقل نزولی تقسیم می‌شود. در عقل صعودی، منشأ تمام برکات، اهل‌بیت عصمت و طهارت هستند. هرگونه ارتباطی با اهل‌بیت بسیار مطلوب است. یکی از راه‌های ارتباط هم خواندن دعای توسل است.
در رابطه با حدیث منقول از امام حسن عسکری علیه السلام که در آن، یکی از علائم مؤمن، زیارت الاربعین مطرح‌شده است؛ آیا مراد همین زیارت الاربعین است یا چیز دیگری مراد است؟
همین زیارت اربعین مراد است؛ زیارت قوم و خویشانمان را که نمی‌گویند. زیارت اربعین از علائم مؤمن هست. البته در آن روایت، برای مؤمن، پنج علامت بیان شده است: یک از آن‌ها تختم بالیمین است؛ یعنی انگشتری را به دست راست کردن که این علامت بقای اعتقاد ما بر ولایت حضرت امیر است. مقابل کار ابوموسی و عمروعاص که در جریان حکمیت اتفاق افتاد. علامت دیگر، جهر و بلند گفتن بسم‌الله الرحمن الرحیم است. آن‌ها بسم‌الله را حذف کردند، روایات ما تأکید دارد هم بخوانید هم بلند بخوانید.
علامت دیگر، تعفیر بالجبین، است؛ یعنی سر بر خاک نهادن که در نماز مقوم نماز است. راجع به تعفیر انف (قرار دادن بینی بر خاک) طبق روایت عمار، آن هم ایجاب شده؛ ولی کسی از فقها، فتوا به وجوبش نداده است. علامت دیگر مؤمن، پنجاه‌ویک رکعت، نماز است که خیلی مهم است. درگذشته، بزرگان بر این عمل مداومت داشتند و بعضی‌ها وصیت کردند که وقتی از دنیا می‌روند هرکدام زودتر از دنیا رفتند، دیگری همه پنجاه‌ویک رکعت را برایشان بخواند.
صفوان بن یحیی بود، ابن ابی عمیر بود، یکی دیگر الآن در ذهنم نیست. این ۳ نفر قرار گذاشتند که هرکدام زودتر رفتند، دیگری، همین پنجاه‌ویک رکعت را ادامه بدهند و برایشان هدیه کنند. مثل اینکه بعضی از مراجع وصیت کردند که بعد از مردنشان کل نمازهایشان را از اوّل تکلیف اعاده کنند. چنانچه بعضی بزرگان خودشان کل نمازهایشان را اعاده کردند. مثل سید مرتضی، مرحوم مقدس اردبیلی، مرحوم سید احمد خوانساری. شنیدم که ایشان، کل نمازهایشان، همان‌طور که نمازهای یومیه خودشان را می‌خواندند، نماز از اول تکلیف را هم اعاده می‌کردند.
وجه اعاده‌ی نماز چه بوده است؟
برای اینکه اگر نقصی دارد خداوند ان‌شاءالله ببخشد.
در رابطه با بحث پیاده‌روی نسبت به سایر ائمه هم دلیلی وجود دارد؟ مثلاً پیاده‌روی به‌قصد زیارت امام رضا، امام کاظم علیه‌السلام و سائر ائمه و حتی امامزاده‌ها، امری مطلوب است؟
امام حسین علیه‌السلام یک قضیه‌ای دارد که هیچ‌کسی ندارد. لا یوم کیومک یا اباعبدالله. این‌که بعضی می‌روند خاک شهدا را به‌جای تربت امام حسین علیه‌السلام به عنوان تبرک برمی‌دارند کار زشتی است. تربت فقط، تربت ابی‌عبدالله و نه هیچ شهیدی، نه هیچ امامی، نه هیچ پیغمبری، فقط تربت آقا ابی‌عبدالله. دعای تحت قبة، شفاء فی تربت، تماماً مخصوص امام حسین علیه‌السلام است.
البته پیاده روی برای سائر ائمه هم اشکالی ندارد کما اینکه برای پیاده روی با پای‌برهنه در مکه روایت داریم کما اینکه، امام حسن مجتبی علیه‌السلام یا امام سجاد علیه‌السلام، مکرراً، پیاده به مکه رفته است؛ ولی هیچ‌چیزی به امام حسین علیه‌السلام نمی‌رسد و هیچ‌کدام آن‌ها موقعیت قضیه امام حسین علیه‌السلام را ندارند.
بعضی از علما مثلاً مرحوم شیخ فضِّل، شیخ جلال که معاصر مرحوم صاحب جواهر و تقریباً معاصر با شیخ انصاری بود، عقیده‌اش این است که حتی در خوف قتل، زیارت امام حسین علیه‌السلام، واجب است.
زیارت الاربعین که حضرت امام حسن عسگری فرمودند زیارت از راه دور را هم شامل می‌شود؟ یا حتماً باید زیارت از نزدیک باشد؟
زیارت از نزدیک است. به زیارت از راه دور، زیارت اربعین گفته نمی‌شود.
در مفاتیح نسبت به حضرت رسول، زیارت از مسافت بعید، واردشده است؟
اگر منظور از زیارت الاربعین زیارت از دور باشد که همیشه ممکن است ولی آن‌که مهم است زیارت از نزدیک است. البته زیارت، درجات دارد، مراتب مختلف دارد. از دور هم وقتی حداقل ساختمان حرم را ببیند، ضریح را ببیند، گنبد را ببیند سلام بدهد درجه‌ای دارد.
خیلی از این‌ها که پیاده می‌روند ممکن است در خود روز اربعین موفق نشوند آنجا بروند ولی به اعتبار اینکه در ایام اربعین می‌روند، شاید تا حدودی مشمول الطاف هستند.
نسبت به پیاده‌روی برای سایر ائمه، دلیلی بر استحباب داریم؟
نخیر. فقط در پیاده روی در مکه، دلیل داریم.
اما اگر کسی برای زیارت امام رضا علیه‌السلام با پای پیاده به مشهد برود؛ همان‌طور که بعضی‌ها رفتند، مرحوم شیخ بهایی پیاده رفت، البته اینکه شاه‌عباس هم با او بوده یا نه نمی‌دانم، ولی شیخ بها پیاده رفته، بعضی از علمای دیگر هم شاید رفتند، به هر حال احترام است، همان احترامی که برای مکه هست، برای امام حسین هست، البته درجاتش فرق می‌کند.
خلاصه در اینکه، پیاده روی برای زیارت سائر ائمه، احترام است، می‌توان گفت از باب احترام، این عمل مستحب است؛ همان‌طور که اگر کسی از راه دور سلام کند و در مقابل یک مقامی، خودش را به زمین بزند، احترام کرده است.